Συνδυαστική καλλιέργεια Λεβάντας - Μελανόσπορης τρούφας

Συνδυαστική καλλιέργεια Λεβάντας - Μελανόσπορης τρούφας

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΒΑΝΤΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Οι ιαματικές της ιδιότητες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα και αναφέρονται στο Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο και το Γαληνό. Η λεβάντα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά πριν από 2.500 χρόνια περίπου. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι την χρησιμοποιούσαν στην ταρίχευση των νεκρών και στον αρωματισμό, όπως άλλωστε και οι Φοίνικες και οι Άραβες. Πρώτοι όμως χρησιμοποίησαν τη λεβάντα και τα αρωματικά της έλαια στο μπάνιο, στη μαγειρική και στον αρωματισμό του περιβάλλοντος χώρου οι Ρωμαίοι. Ενημερωτικά επίσης το φυτό της λεβάντας αναφέρεται στη Βίβλο με το όνομα νάρδος.

 

Στη μεσαιωνική και αναγεννησιακή Ευρώπη χρησιμοποιήθηκε πολύ για τον καθαρισμό και τον αρωματισμό των ρούχων. Η φήμη της όμως εξαπλώθηκε πάρα πολύ γρήγορα τον 17^ο αιώνα κατά τη διάρκεια της μεγάλης επιδημίας πανούκλας στο Λονδίνο όπου οι γιατροί συμβούλευαν ασθενείς και μη να δέσουν ένα κλωνάρι λεβάντας στο χέρι τους για να πραστατευτούν από τη θανατηφόρα αρρώστια. Από τότε και μέχρι σήμερα,  νέες έρευνες βλέπουν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας με τα ευεργετήματα αυτού του θαυματουργού και πολυχρηστικού αρωματικού φυτού για τον άνθρωπο.

ΟΡΙΣΜΟΣ

Η λεβάντα (επιστημονική ονομασία Lavandula) είναι γένος φυτών που ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθων (Labiatae). Το γνωστότερο γένος είναι η λαβαντούλα, που περιλαμβάνει γύρω στα 25 είδη. Είναι ιθαγενές των παραμεσόγειων περιοχών. Επίσης, απαντάται στα Κανάρια Νησιά, στην Ινδία και σε άλλες ασιατικές χώρες. 

Πρόκειται για φυτό φρυγανώδες και πολύκλαδο, με όρθιους βλαστούς που φύονται από τη βάση. Είναι, συνεπώς, θάμνος, με ύψος 30 έως 80 εκατοστά. Έχει γκριζοπράσινα φύλλα, στενά ώς λογχοειδή. Οι ανθοφόροι βλαστοί καταλήγουν σε ταξιανθία τύπου στάχεος.

Πολλαπλασιάζεται με σπόρους, με μοσχεύματα και με παραφυάδες. 

ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ

Η λεβάντα καλλιεργείται σε εδάφη πλούσια σε ασβέστιο, καθώς αυτό βελτιώνει την ποιότητα του αιθερίου ελαίου της και βοηθά την ανάπτυξη του φυτού. Το έδαφος καλλιέργειας πρέπει να είναι ελαφρύ και χαλικώδες, γι' αυτό και το φυτό προσφέρεται για καλλιέργεια σε εκτάσεις ακατάλληλες για άλλου τύπου καλλιέργειες. Δεν αγαπά, επίσης, ιδιαίτερα την υγρασία, τον άργιλο αλλά ούτε και την ολοσχερή ξηρασία. 

Επίσης, τα ιδανικότερα υψόμετρα για καλλιέργεια θεωρούνται τα 700-1000 μέτρα όπου και παράγει περισσότερα και ποιοτικότερα άνθη και κατ’ επέκταση περισσότερο και ποιοτικότερο αιθέριο έλαιο.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΛΕΒΑΝΤΑΣ

Το αιθέριο έλαιο που περιέχουν τα φύλλα της χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και για τη θεραπεία νευρασθενειών. Έχει επίσης αντισηπτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται στην επούλωση τραυμάτων. Σε μεγάλες δόσεις η λεβάντα δρα ως υπνωτικό και ναρκωτικό. Επίσης, χρησιμοποιείται στη σαπωνοποιία και στη φαρμακευτική ως τονωτικό και αντικαταρροϊκό. Κύριο συστατικό του είναι η χημική ένωση οξικό λιναλύλιο. Εκτός αυτού, περιέχει αλκοόλες.

Κάποια έκδοχα του αιθέριου ελαίου της, χρησιμοποιούνται στη ζωγραφική της πορσελάνης, στην παρασκευή βερνικιών και στον αρωματισμό διαφόρων προϊόντων.Τα άνθη της τοποθετούνται στις ντουλάπες, τις αρωματίζουν και διώχνουν το σκώρο. Επίσης θεωρούνται ότι ενεργούν κατά του βήχα, του άσθματος, του κοκκίτη, της γρίπης και της λαρυγγίτιδας.

Η λεβάντα ως αφέψημα καταπραΰνει τους νευρόπονους του στομάχου και ηρεμεί το νευρικό σύστημα, γιατί δρα ως χαλαρωτικό. Είναι ιδανικό για τις αϋπνίες και το στρες, βοηθά τις ημικρανίες και τους πονοκεφάλους. Αποτελεί παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για την ανακούφιση των ήπιων συμπτωμάτων του άγχους και της ψυχικής εξάντλησης και είναι υπναγωγό.

ΦΥΤΑ ΛΕΒΑΝΤΑΣ

Τα πιο γνωστά είδη που χρησιμοποιούνται σε καλλιέργειες είναι:

1.    Lavandula angustifolia

2.    L. dentate

3.    L. latifolia

4.    L. stoechas

5.    L. lavandin (ως φυσικό υβρίδιο μεταξύ angustifolia και latifolia)

Ανάλογα τη θέση του χωραφιού επιλέγεται και το ανάλογο είδος, ποτέ όμως κάτω από τα 600 περίπου μέτρα για να έχουμε απόδοση στην καλλιέργειά μας.

Οι τιμές των φυτών κυμαίνονται στη λιανική από 0,40€ έως 1,50€ το φυτό, ανάλογα με την ποσότητα και το φυτώριο.

  

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΛΑΝΟΣΠΟΡΗ ΤΡΟΥΦΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

            

Η ύπαρξη υπόγειων ασκομυκήτων του γένους Tuber  και άρα της Μελανόσπορης τρούφας (T. melanosporum) στον ελλαδικό χώρο τεκμηριώνεται από τα αρχαία κείμενα του Ευρυπίδη (480-406 π.Χ.) όπου ο ίδιος δηλώνει ότι οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ήταν δεινοί συλλέκτες άγριων μανιταριών και τρούφας.

            Ο Θεόφραστος, πίστευε ότι η τρούφα είναι φυτό χωρίς ρίζες, που δημιουργείται μέσα στο έδαφος από τις βροχές και τις καταιγίδες του φθινοπώρου. Επίσης, ο Κικέρων πίστευε ότι οι τρούφες είναι «παιδιά της γης», δηλαδή ότι γεννιόνταν αυτόματα από το χώμα κάτω από ορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Ο περίφημος Έλληνας γιατρός, Γαληνός, του οποίου η επιρροή έφθασε μέχρι τα μέσα του 17^ου αιώνα, θεωρούσε ότι η κατανάλωση της τρούφας, πέραν των θρεπτικών της ιδιοτήτων είχε και αφροδισιακές ιδιότητες. Ο Πλίνιος ο αρχαίος, πίστευε ότι οι τρούφες δημιουργούνται μετά από την πτώση κεραυνών σε θερμό, υγρό και πλούσιο σε οργανικές ουσίες έδαφος.

Επίσης, ανατρέχοντας σε παλαιότερες εποχές και πολιτισμούς, διαπιστώνεται ότι οι βασιλείς της Μεσοποταμίας αλλά και οι Φαραώ της πάλαι ποτέ μεγάλης Αιγύπτου απολάμβαναν τις τρούφες που τις θεωρούσαν γευστικά μοναδικές.

            Ιστορικά θεωρείται ότι το «μάννα εκ ουρανού» στην Παλαιά Διαθήκη ήταν στην πραγματικότητα τρούφες του μύκητα Terfezia sp. που αναπτύσσεται ακόμη και στην έρημο. Οι Βεδουίνοι μέχρι σήμερα χρησιμοποιούν τις «τρούφες της ερήμου», όπως συνηθίζεται να ονομάζονται (desert truffles) τόσο για τροφή όσο και για φάρμακο για ερεθισμένα μάτια (συνήθης ασθένεια της ερήμου).

            Οι Πάπες της Ρώμης, ο Brillat – Savarin, ο Balzak, ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Φλόμπερ, ο Αλφόνς Ντωντέ, η Κολέτ, ο Προύστ και πολλοί άλλοι συγγραφείς γράφουν στο μεσαίωνα με θαυμασμό για τις υπέροχες γαστρονομικές ιδιότητες της τρούφας.

            Για πολλά χρόνια οι τρούφες εθεωρούντο το «δώρο» των Γάλλων χοιροβοσκών όταν αυτοί έβγαζαν τους χοίρους τους σε δρυοδάση της περιοχής Perigord (Μελανόσπορη τρούφα ή τρουφα του Perigord) το φθινόπωρο να βοσκήσουν βελανίδια. Καθώς όμως οι χοίροι (ως δεινοί συλλέκτες τρούφας και εδώδιμων μανιταριών) εντόπιζαν τις τρούφες, οι βοσκοί επενέβαιναν και τις μάζευαν.

ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΟΥΦΑΣ

            Η αρχική επιλογή του χώρου εγκατάστασης μιας μελλοντικής φυτείας με εμβολιασμένα δασικά είδη, προϋποθέτει την συμφωνία με ορισμένα βασικά πρωταρχικά κριτήρια.

Α) Γεωγραφική θέση

Β) Περιμετρική βλάστηση και υπάρχουσες καλλιέργειες

Γ) Εδαφολογική ανάλυση

Δ) Προσανατολισμός

Ε) Υψόμετρο

ΣΤ) Αν είναι εφικτό (από καταγραφές ή μαρτυρίες) λαμβάνεται μια γενική εικόνα για το εύρος θερμοκρασιακών διακυμάνσεων και βροχοπτώσεων στη διάρκεια ενός έτους.

Γενικά το ιδεώδες κλίμα και έδαφος για την καλλιέργεια τρούφας είναι:

1.    Χειμώνας: θερμοκρασίες του αέρα κατά τη νύχτα άνω των -7°C και ημέρας μεταξύ 8°C και 14°C. 

2.    Άνοιξη: εναλλαγή υγρών και θερμών περιόδων 

3.    Καλοκαίρι: θερμό με θερμοκρασίες αέρα από 17C έως 40C που διακόπτεται από καταιγίδες, που συμβαίνουν κυρίως κατά το 1ο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου. Φθινόπωρο: όχι πολύ υγρό.

4.    Ασβεστώδη ή ασβεστούχα εδάφη με μεγάλο εύρος περιεκτικότητας σε ασβέστιο και με υψηλό pH, καλό αερισμό, καλή στράγγιση και χαμηλή περιεκτικότητα σε άζωτο.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΟΣΠΟΡΗΣ ΤΡΟΥΦΑΣ

            Η Μελανόσπορη τρούφα (T. melanosporum) καταναλώνεται ως επί το πλείστον νωπή, λίγες μέρες μετά τη συγκομιδή της από της καλλιέργειες και τα δασικά οικοσυστήματα των χωρών παραγωγής της. Το υπόλοιπο της παραγωγής της εισέρχεται στην αλυσίδα μεταποίησης και στην παρασκευή μεταποιημένων προϊόντων που και αυτά με τη σειρά τους εισχωρούν στις κουζίνες διακεκριμένων σεφ ανά τον κόσμο και στα ράφια καταστημάτων πώλησης τροφίμων υψηλής γευστικής αξίας. Με βάση τα παραπάνω, τρούφες που είναι ανώριμες, κομμάτια σπασμένα και γενικά καρποσώματα που έχουν διατηρηθεί αρκετές ημέρες σε συντήρηση ή κατάψυξη, είναι η κατάλληλη πρώτη ύλη για Παρασκευή πατέ, βούτυρου, λαδιού, εκχυλίσματος, αλατιού, βότκας,ξυδιού, κρέμας, τυριού, αλλαντικών και πολλών άλλων προϊόντων.

ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΛΕΒΑΝΤΑΣ ΜΕ ΜΕΛΑΝΟΣΠΟΡΗ ΤΡΟΥΦΑ

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΧΩΡΑΦΙΟΥ

Βαθύ όργωμα πριν τους καλοκαιρινούς μήνες και πριν την εγκατάσταση της μικτής φυτείας μας με δασικά δέντρα εμβολιασμένα με τρούφα και με φυτάρια λεβάντας ενδιάμεσα στις γραμμές. Η χρησιμότητα της βαθιάς άρωσης έγκειται στο γεγονός ότι με τη μεταχείριση αυτή επιτυγχάνουμε καλό αερισμό του εδάφους, έκθεση και των επιφανεικών αλλά και των βαθύτερων στρωμάτων στις υψηλές καλοκαιρινές θερμοκρασίες (ηλιοαπολύμανση – μυκητοκτονία με φυσικές μεθόδους).

ΦΥΤΕΥΣΗ

Η φύτευση γίνεται μέσα στο φθινόπωρο ή την αρχή της άνοιξης, δηλαδή τις ίδιες εποχές που εγκαθίστανται και οι φυτείες τρούφας. Η εγκατάσταση των φυταρίων λεβάντας πραγματοποιείται μετά την τοποθέτηση των δενδρυλιων τρούφας και μεταξύ των γραμμών φύτευσης. Συγκεκριμένα, σε φυτευτικό σύνδεσμο τρούφας 6x6, αφήνουμε 2 και 2 μέτρα απόσταση από τις γραμμές των δέντρων και τοποθετούμε δύο σειρές φυτών λεβάντας με απόσταση μεταξύ τους 1 μέτρο και απόσταση των φυτών επί των γραμμών 1 μέτρο επίσης. Φυτεύουμε περί τα 400 φυτά στο στρέμμα σε συνδυαστική καλλιέργεια.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ

Κατά την φροντίδα αυτής της συγκαλλιέργειας η καταπολέμηση των ζιζανίων είναι από τους βασικότερους χειρισμούς και για τα δενδρύλια τρούφας και για τα φυτά λεβάντας.

ΑΡΔΕΥΣΗ

Η άρδευση της Λεβάντας ακολουθεί κατά γράμμα τους χειρισμούς άρδευσης μιας τρουφοκαλλιέργειας. Κυριώς, δίνουμε μεγάλη προσοχή τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούλιο – Αύγουστο – Σεπτέμβρη) και ποτίζουμε καθώς έτσι θα καθοριστεί η ανάπτυξη του φυτού τον επόμενο χρόνο.

ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ – ΞΗΡΑΝΣΗ – ΑΠΟΣΤΑΞΗ

Συγκομιζόμενο τμήμα είναι τα ανθοφόρα στελέχη τα οποία χρησιμοποιούνται και για την εξαγωγή του αιθέριου ελαίου. Καταλληλότερη εποχή θεωρείται το στάδιο της τελικής ανάπτυξης του ανθοφόρου στελέχους και έναρξη της ανθοφορίας, διότι τότε η περιεκτικότητα των ανθέων σε αιθέριο έλαιο είναι η μεγαλύτερη (αρχές Ιούλιου για τις περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα). Η συγκομιδή πρέπει να ξεκινά αργά το πρωί αφού αποσυρθεί η πρωινή δροσιά.

Η ξήρανση γίνεται σε σκιερό και καλά αεριζόμενο χώρο και διαρκεί 6-8 ημέρες. Το πάχος της στρώσης δεν μπορεί να ξεπερνά τα 10cm και καλό είναι κατά την ξήρανση να μην απομακρυνθούν τα στελέχη της ταξιανθίας. Το μωβ χρώμα της δρόγης θα πρέπει να διατηρείται κατά την ξήρανση καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό ποιότητας.

Πολλές φορές η απόσταξη πραγματοποιείται αμέσως μετά την συγκομιδή χωρίς να προηγηθεί ξήρανση, ακόμη και με κινητούς αποστακτήρες στον αγρό. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται το κόστος ξήρανσης.

Η απόσταξη πραγματοποιείται αμέσως μετά τη συγκομιδή και οι ανθοφόροι βλαστοί που συλλέγονται μπορούν να αποστάζονται κατευθείαν.

ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΕ ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΤΡΟΥΦΑ ΑΝΘΕΩΝ ΚΑΙ ΑΙΘΕΡΙΟΥ ΕΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΣΤΡΕΜΜΑ

Η λεβάντα φθάνει σε κανονική απόδοση στο 3^ο-4^ο έτος της ηλικίας της, (δηλαδή 4-5 χρόνια πριν την παραγωγή τρούφας) που μπορεί να διαρκέσει άλλα 6-7 ή και περισσότερα χρόνια (με σωστή καλλιέργεια μπορεί να διατηρηθεί μέχρι και 30 χρόνια). Ένα φυτό παράγει ετησίως 100-150 ταξιανθίες.

Σε μονοκαλλιέργεια λεβάντας τοποθετούμε 1000 φυτά/στρέμμα με παραγωγή ανά στρέμμα ανθέων ως εξής: 100kg to 1^ο έτος, 200-250kg to 2^ο έτος, 300-350kg το 3^ο έτος και 400-500kg το 4^ο έτος και μετέπειτα, ενώ σε αιθέριο έλαιο η παραγωγή ανά στρέμμα φτάνει τα 7-10kg.

Για συγκαλλιέργεια με τρούφα, τοποθετούμε 400 περίπου φυτά/στρέμμα που παράγουν μέχρι 40kg το 1^ο έτος, 80-100kg το 2^ο έτος, 120-140Kg το 3^ο έτος, και 160-200Kg νωπών ανθοφόρων στελεχών κατά το 4^ο έτος.

Ο υπολογισμός του Αιθέριου ελαίου λαμβάνεται ως ποσοστό 0,8-3% της ετήσιας παραγωγής ανθέων, ανάλογα με τις καλλιεργητικές φροντίδες και το χωράφι και την ποικιλία της λεβάντας. Η μέση απόδοση στο στρέμμα δηλαδή για συγκαλλιέργεια με τρούφα ανέρχεται σε 2,8-4kg αιθέριου ελαίου.

ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ – ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Στα πλαίσια του εναλλακτικού τουρισμού και της εναλλακτικής διαχείρισης μιας φυτείας λεβάντας για επιπλέον έσοδα και χρήσεις, το παράδειγμα της Προβηγκίας στη Νότια Γαλλία είναι ικανό για να αποδείξει τη σημασία του συγκεκριμένου αρωματικού φυτού στην παγκόσμια αγορά όχι μόνο από τη σκοπιά του καθαρού προϊόντος.

Η Προβηγκία έιναι μία από τις πιο τουριστικές και γραφικές περιοχές της Γαλλίας και αυτό φυσικά οφείλεται όχι μόνο στη φυσική ομορφιά αλλά και στο μακρόπνοο σχέδιο των ανθρώπων αυτών των περιοχών. Συγκεκριμένα, σημαντικότερες πόλεις της ευρύτερης περιοχής της Προβηγκίας είναι η Μασσαλία, η Νίκαια, η Τουλόν και άλλες λιγότερο γνωστές, αλλά εξίσου σημαντικές. Το ευρύτερο γεωμορφολογικό αλλά και γεωκλιματικό υπόβαθρο της περιοχής μαρτυρεί μια ιδιαίτερη ποικιλομορφία από μικροπεριβάλλοντα και περιοχές που βοήθησαν τους εκεί ανθρώπους να δημιουργήσουν τα απέραντα λιβάδια λεβάντας που αν δεν τα δει κάποιος από κοντά δεν μπορεί να διανοηθεί τη μαγεία και την διαφορετικότητα του τοπίου και το πως αυτό επιδρά μαγικά στις ανθρώπινες αισθήσεις και στα συναισθήματα.

Από την άλλη μεριά και στα ίδια πλαίσια επιπλέον εσόδων από τις φυτείες μελανόσπορης τρούφας, το Teruel στην Ισπανία πρωτοστατεί. Αποδεδειγμένα είναι η περιοχή της Ισπανικής επικράτειας με τη μεγαλύτερη παραγωγή σε Μελανόσπορη τρούφα καθώς και μία από τις πιο παραγωγικές περιοχές παγκοσμίως σε αυτό το είδος τρούφας. Παραταύτα, δεν αρκείται σε αυτό και κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες περνούν από εκεί για να θαυμάσουν, να επισκεφθούν, να δοκιμάσουν και να λάβουν μέρος σε δραστηριότητες και δρώμενα σχετικά με την τρούφα. Παραδείγματα όπως οι ετήσιοι διαγωνισμοί ανεύρεσης με σκυλιά τρούφας, τα συνέδρια και τα σεμινάρια που αφορούν την καλλιέργεια αυτής και τη μεταποίηση, οι εκδρομές και ο λεγόμενος τρουφοτουρισμός είναι λίγα από τα παραδείγματα της εναλλακτικής χρήσης της τρούφας ως μέσο πολύπλευρο και συνάμα επικερδές και στις περιόδους όπου δεν υπάρχει τρούφα στις καλλιέργειες του Teruel.

Βασίλης Χριστόπουλος

Δασολόγος

Σύμβουλος καλλιέργειας τρούφας στην Πολύτιμη Τρούφα